Portretrecht

Portretrecht wordt steeds belangrijker en schending ervan is aan de orde van de dag.

Wat zijn portretrechten?

Portretrecht zorgt ervoor dat iemand die herkenbaar op een film, foto, schilderij of tekening staat de publicatie daarvan kan verbieden als hij of zij daar een redelijk belang bij heeft. Voor bekende personen komt daar bij dat ze een commercieel belang kunnen hebben dat hun beeltenis niet wordt verspreid.

Wanneer is sprake van schending van portretrecht?

Als de afgebeelde persoon herkenbaar op een foto staat die is gemaakt en deze wordt gepubliceerd, dan kan sprake zijn van schending van portretrecht. Hierbij moet worden vastgesteld of het portret in opdracht is gemaakt of niet en of privacy zwaarder weegt dan vrijheid van meningsuiting.

Als de foto in opdracht is gemaakt is sneller sprake van schending van rechten, dan wanneer een afbeelding niet in opdracht is gemaakt. Dit kan zijn bij evenementen of filmen op straat en daarmee de openbare weg.

Als privacy wordt geschonden of iemand een redelijk belang heeft om publicatie tegen te houden, kan sprake zijn van het schenden van rechten en mag je het portret mogelijk niet openbaar maken. Bekende mensen, zoals sporters en artiesten kunnen naast het redelijk belang ook nog commerciële belangen hebben om publicatie tegen te houden.

Van schending van portretrecht is dus sprake als iemand publicatie wil verbieden op grond van het:

redelijk belang
commercieel belang

Wat kun je doen bij schending van je portretrechten?

Als jouw belangen lijken te worden geschonden kun je een verbod op publicatie eisen, maar het kan ook voorkomen dat jouw afbeelding al gebruikt is. In dit geval kun je een vergoeding vorderen. Deze vergoeding is over het algemeen niet zo gek hoog, maar is afhankelijk van een aantal factoren. Eigenlijk zijn er vier opties bij schending van portretrechten, te weten:

Sommatiebrief met onthoudingsverklaring
Dagvaarding met dagvaardingsprocedure in kort geding
Verbod op publicatie
Schadevergoeding

Welke schadevergoeding kun je bij inbreuk eisen?

Bij inbreuk op jouw recht kun je een schadevergoeding eisen. Dit kun je doen als jouw afbeelding al gepubliceerd is en je van mening bent dat jouw belangen zijn geschonden. De hoogte van de schadevergoeding zal vaak door de rechter worden vastgesteld. Twee bekende voorbeelden zijn de Schipholterreurfoto en een man die over de Wallen liep toen hij op weg was naar de trein en vervolgens in de krant kwam te staan onder het kopje ‘Loeren naar de hoeren’. In beide gevallen werd geoordeeld dat privacy zwaarder woog dan de vrijheid van meningsuiting van de fotograaf en dat je dus niet zomaar elke foto op straat kan maken en mag publiceren. De vergoedingen hierbij zijn laag met 1500 tot 2500 euro. Als er naast het redelijk belang ook een commercieel belang bij komt kijken kan het om veel hogere schadevergoedingen gaan. De vergoeding is dan afhankelijk van wat het in vergelijkbare opdrachten waard bleek en kan daardoor tienduizenden euro’s bedragen.

Welke soorten portretten zijn er?

Het portretrecht, dat we terugvinden in artikel 19 tot en met 21 van de Auteurswet, maakt onderscheid tussen twee soorten rechten op portretten. Dit zijn:

Portretrecht in opdracht
Portretrecht niet in opdracht

In opdracht

Van portretten in opdracht is sprake als een fotograaf een professionele fotoshoot maakt. Portretten die in opdracht zijn gemaakt mogen enkel worden getoond en verveelvoudigd nadat toestemming van de geportretteerde is gegeven door iedereen die herkenbaar in beeld is. Daarnaast moet ook de maker van het portret hiermee akkoord zijn. De uitleg over ‘rechten in opdracht’ staat in artikel 19 en 20 Aw.

Niet in opdracht

Portretten die niet in opdracht zijn gemaakt mogen zomaar geplaatst worden. Hierbij moet dan wel rekening worden gehouden met de belangen van mensen of dieren die herkenbaar in beeld zijn. Als zij een redelijk belang hebben om de publicatie tegen te houden, dan mag worden geëist dat dit wordt verboden. Als de foto al is geplaatst kan een vergoeding worden gevorderd, maar in principe kan dus zonder toestemming een afbeelding worden geplaatst.

Goed voorbeeld als uitleg is de zaak die Louis van Gaal aan heeft gespannen. Zijn foto werd zonder toestemming gebruikt voor een commercial en omdat hij normaal geld vraagt om zijn portret te mogen gebruiken in reclames, was hij van mening dat inbreuk gepleegd was en toestemming nodig was. De rechtbank ging mee in de commerciële belangen en kende een schadevergoeding van 25.000 euro toe.

Overigens heb je niet zomaar recht op een schadevergoeding als je bijvoorbeeld persoonlijk herkenbaar in de krant staat en ook als fotograaf hoef je niet bang te zijn als je foto’s van mensen op straat of op een festival publiceert. Dit mag, als wel rekening wordt gehouden met privacy van mensen.

Die privacy binnen het portretrecht van bekende Nederlanders, artiesten en sporters is dan wel weer veel beperkter dan bij “gewone” Nederlanders.

Portretrecht niet in opdracht staat in artikel 21 Aw.

Hoe werken rechten op portretten op internet?

Uiteraard speelt het ook op internet en daarmee op sociale media als Facebook en Instagram of op chat apps zoals Whatsapp. Je kunt namelijk niet zomaar een foto van iemand plaatsen. Als iemand herkenbaar in beeld is, dan is de afbeelding een portret. Dit is niet per se verboden, want het is logisch dat op een foto op straat andere mensen staan, maar je kunt dus wel het portretrecht schenden door het plaatsten van een foto op internet. Het maakt hierbij niet uit of het gaat om een portret van een groep of één persoon. Als de privacy wordt geschonden of de foto belastend kan zijn voor de geportretteerde, dan mag deze wellicht niet gepubliceerd worden. Ook niet op internet dus.

Wat zijn de regels voor afbeeldingen van een kind?

Het is voor een kind is eigenlijk niet heel anders dan dat voor volwassenen. Alleen het lastige is dat kinderen niet zelf kunnen beslissen. Daarom kunnen ouders hun gang gaan met het plaatsen van hun kind op Facebook. Maar het is niet altijd wenselijk voor kinderen dat ze zomaar overal op internet zijn gezet toen ze klein waren. Ook hier geldt weer het redelijk belang. Staan kinderen bijvoorbeeld naakt op de foto of bij genante situaties, dan kunnen ze eisen dat deze afbeeldingen offline worden gehaald. Daarnaast roepen schoolfoto’s vaak vragen op. Scholen kunnen groepsfoto’s vaak gewoon online op de website plaatsen. Omdat deze foto’s niet aanstootgevend zijn is dit toelaatbaar, wel wordt scholen aangeraden om de ouders een verklaring te laten ondertekenen dat dit is toegestaan.

Wat zegt het recht over een kind van gescheiden ouders?

Gescheiden ouders kunnen nog gezamenlijk gezag hebben. Als beide ouders het gezag hebben, dan zullen ze allebei toestemming moeten geven als een foto op internet wordt gezet. Heeft maar één van beide ouders ouderlijk gezag, dan moet deze ouder toestemming geven. Gaat een van beide niet op, dan kan de ouder worden gedwongen om de foto te verwijderen of niet te plaatsen.

Hoe werkt dit tussen werknemer en werkgever?

Elke werknemer heeft portretrechten en kan dus vragen om een foto waar hij herkenbaar op staat niet te publiceren. Ook niet in een bedrijfsfilm, op de bedrijfswebsite of een flyer. Het is hierbij wel van belang of het gaat om een foto van een groep, of het gaat om een huidige werknemer of juist een ex-collega. Daarnaast moet worden beoordeeld of de privacy geschonden wordt. Als een werkgever wil dat hij foto’s van werknemers zonder meer mag publiceren, dan is het verstandig om toestemming in de arbeidsovereenkomst op te nemen of een quit claim te laten tekenen. Het is een werkgever dus toegestaan om dergelijke zaken op te nemen in de arbeidsovereenkomst van de werknemer. Is dit niet gebeurd, dan rest de quitclaim.

Valt het onder auteursrecht?

Portretrecht is onderdeel van het auteursrecht en staat in artikel 19 tot en met 21 van de Auteurswet.

Hoe werkt dit voor artiesten?

Portretrecht voor artiesten en andere bekende personen werkt net even anders dan bij “gewone” mensen. Er is namelijk zoiets als verzilverbare populariteit en commercieel belang. Als fotograaf mag je foto’s maken van artiesten en andere bekende Nederlanders bij optredens of buiten en deze verkopen. Een artiest kan dit wel voorkomen, maar een beroep op privacy zal dan niet sterk staan. Wel kan hij een beroep doen op verzilverbare populariteit. Stel dat je als fotograaf foto’s maakt van een artiest en deze bijvoorbeeld gebruikt als cover van een DVD, dan zal worden geoordeeld dat de belangen zijn geschonden en kan de artiest of bekend persoon publicatie tegenhouden en een vergoeding vragen.

Hoe werken rechten op portretten bij dieren?

Dieren hebben geen portretrecht. Jouw hond of kat als huisdier, maar ook andere dieren zoals de veelbesproken aap die foto’s nam van zichzelf hebben geen portretrechten. Ze worden in Nederland gezien als zaak. Als een fotograaf foto’s maakt van jouw huisdier, dan heeft hij het auteursrecht op die foto’s en omdat er voor dieren dus geen portretrecht is, kan hij deze gewoon doorverkopen. Dit is overigens anders als er afspraken over worden gemaakt tussen de eigenaar van het dier en de fotograaf. Dan kan prima een vergoeding overeengekomen worden.

Hebben nabestaanden rechten na de dood van een overleden persoon?

Na de dood van een persoon hebben nabestaanden geen portretrecht op de afbeeldingen of vertoningen waarop de overledene herkenbaar in beeld is. Dit weten we sinds 2012 toen de vader van de overleden Nicole van den Hurk een tv-uitzending van zijn dochter wilde tegenhouden op grond van artikel 21 van de Auteurswet. Hij deed dit via een kort geding. Omdat de vader zelf niet in beeld komt en ook zijn naam niet wordt genoemd, heeft hij geen redelijk belang en kan daarom als nabestaande niet opkomen voor de portretrechten van de overleden persoon.

Hoe werkt portretrecht op Facebook?

Iedereen kan (bijna) alles op Facebook zetten. Het is dus ook heel goed mogelijk dat anderen foto’s maken waar jij op staat en waar je niet zo blij mee bent. Bijvoorbeeld omdat je ergens staat waar je liever niet mee geassocieerd wilt worden of misschien wel omdat je behoorlijk uit je dak op een festival werd vastgelegd. Dat staat zo op Facebook. Dat kan doordat een fotograaf van de krant dat erop zet of misschien wel iemand die je helemaal niet kent. Daar is alleen weinig aan te doen. Zeker als het in de openbare ruimte was. Op straat bijvoorbeeld. De vrijheid van meningsuiting van de fotograaf gaat dan voor jouw privacy en belangen.

Wat moet er in de overeenkomst staan?

Als je als fotograaf aan de slag gaat is het verstandig om mensen die je portretteert een overeenkomst te laten tekenen. Een gedeelte hiervan wordt ook wel een quit claim genoemd. In de portretrecht overeenkomst spreken de fotograaf en het model af dat het model tegen een bepaald bedrag gefotografeerd mag worden en dat de fotograaf deze foto’s mag gebruiken en mag doorverkopen. De quit claim is het gedeelte waarin staat dat de geportretteerde geen beroep zal doen op het portretrecht, zodat de maker beelden mag gebruiken en verveelvoudigen.

Kun je jouw toestemming intrekken?

De toestemming bij portretrecht wordt een vrijwaring genoemd. Over het algemeen zijn vrijwaringen overeenkomsten die voor onbepaalde tijd zijn aangegaan en daarom kun je niet zomaar je toestemming intrekken.